“Του Ρωμιού η γνώση ύστερα έρχεται”*

*“Gavurun akili sonradan gelir” (τουρκική παροιμία)

Συναντάμε την παροιμία του τίτλου καταγραμμένη σε κείμενα δυο από τους πλέον αντιπροσωπευτικούς ψυχανατόμους- ανιχνευτές της ελληνικής ψυχής:

Τον Ζήσιμο Λορεντζάτο, στο πιο εμβληματικό του έργο “Στου τιμονιού το αυλάκι”, όπου σε ημερολογιακή  καταγραφή από την Κεφαλονιά, όπου βρισκόταν τον Ιούλιο του 1974, συνδέει την παροιμία με την κυπριακή τραγωδία  του 1974.

Και τον Αλ. Παπαδιαμάντη, στο διήγημά του “Ο γείτονας με το λαγούτο” , όπου διαβάζουμε:  “… Ἄχ! κεφάλι, κεφάλι, ποὺ θέλεις χτύπημα στὸν τοῖχο αὐτὸν τὸν ραγισμένο, στὸ ντουβάρι, αὐτὸ τὸ μουχλιασμένο, τὸ βρώμικο… Πότε θὰ βάλῃς γνώση;… Καλὰ τὸ λὲν οἱ Aγάδες ἐκεῖ πέρα-μωρέ, ποῦ εἶστε, τ᾽ ἅγια χώματα;… Τοῦ Ρωμιοῦ ἡ γνώση ὕστερα ἔρχεται… Γιουννανὶν ἀκὶλ σονραντὰν γκελίορ”!

Βασικό, εθνικό ελάττωμά μας η βιαστική, η επιπόλαιη σκέψη, η παρορμητική απόφαση: -Το μυαλό του ο Ρωμιός το έχει όξου από το φέσι του. – Του Ρωμιού η γνώση έρχεται στέρου ( εκ των υστέρων) ή (ακόμα και) “στο ψυχομάχημα”! Γι’ αυτό κι οι Τούρκοι έλεγαν στα παιδιά τους : “Την πρώτη γνώμη (ορμητική) του Ρωμιού να την έχει τ’ άλογό μας  και τη δεύτερη εμείς”!

Bεβαίως οι Τούρκοι, με τον μακραίωνα συγχρωτισμό μαζί μας και την αυθεντική ανατολίτικη ευθυβολία, έχουν κάνει την ακτινογραφία μας. Και όχι μόνο παροιμιακά.

“Οι φιλόδοξες χώρες ορίζουν τί θεωρούν οι ίδιες ως απειλή, βασιζόμενες στις στρατηγικές τους επιδιώξεις και όχι στους φόβους τους. Αντίθετα οι παθητικές, χωρίς φιλοδοξίες χώρες διαμορφώνουν στρατηγικές υποταγμένες στις απειλές που υφίστανται”. Με την τελευταία φράση, ο Αχμέτ Νταβούτογλου, στο βιβλίο του “Το στρατηγικό βάθος-Η διεθνής θέση της Τουρκίας”, μάς φωτογραφίζει αρκούντως.

Επηρεασμένος από το θαυμάσιο βιβλίο του Β. Καραποστόλη, “Διχασμός και εξιλέωση”, Πατάκη, θα έλεγα ότι δεν είναι τυχαίο ότι μέχρι τώρα οι  Έλληνες πορευτήκαμε με οδηγό προσωπικότητες όπως ο Καραϊσκάκης, ο Ανδρούτσος, ο Παπαφλέσσας, ήρωες δηλαδή πλήρεις θυμικών προαιρέσεων μάλλον, παρά αντικειμενικού, συνεπούς χρέους. Το οποίο, στον αντίποδα, ενσωμάτωναν και εκπροσωπούσαν μορφές όπως ο Δ. Υψηλάντης και ο Ι. Καποδίστριας, για να σταθoύμε μόνο στην περίοδο της επανάστασης.

Η απουσία τέτοιων ατόμων σε κρίσιμους θεσμούς της χώρας απετέλεσε για το έθνος και την εξέλιξή του, για δυο αιώνες τώρα, μια πληγή η οποία λίγο έλειψε να μας αφανίσει. Δυστυχώς, το συναίσθημα στήριξε την Ελλάδα σε οριακές περιστάσεις, αλλά τη διέλυσε στις υπόλοιπες.

Η ίδια, άκρως συναισθηματική και αναποτελεσματική, προσέγγιση καταγράφεται και στον τρόπο με τον οποίο ο Έλληνας επιδιώκει την ενσωμάτωσή του στο δυτικό κόσμο. Ξέροντας πως η Ευρώπη κατατάσσει την Ελλάδα στην ανατολική οπισθοδρομικότητα, ο Έλληνας, θέλοντας να αρέσει στη Δύση, επισήμως αρνείται το οικείο καθημερινό του πρόσωπο, αλληθωρίζοντας, ανεπισήμως, και προς τη Δύση και προς την Ανατολή. Η εθνική μας επιπολαιότητα: ένα επιπλέον μέτρο για να μετρηθεί η απόσταση που μας χωρίζει από τον ποθούμενο εκδυτικισμό. Η όλη μας συμπεριφορά περιγράφει τον αγώνα ενός λαού ανάμεσα σ’ αυτό που είναι και σ’ αυτό που θα ήθελε να είναι.

Ωστόσο, βαφτίζοντας αδιόρθωτα ελαττωματικό τον εαυτό του, ένας λαός ή ένα άτομο τελικά φτάνει να φυτέψει βαθιά μέσα του το ελάττωμα και να δεχτεί ότι πραγματικά είναι ελαττωματικός. Κλασική περίπτωση “μειονοτικού ανθρώπου, στους φόβους του οποίου κρύβεται, αρνητικά, η ελπίδα για κάτι καλύτερο, που τον ξεπερνά”.

Με ποιον άνθρωπο, λοιπόν, σχεδιάζουμε να μετάσχουμε στις δραματικές πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις που μας κατακλύζουν; Να είμαστε απλώς ανίδεοι δεν θα πείραζε. Είμαστε αδιάφοροι.

Υπάρχουν δυσκολίες της διάνοιας και δυσκολίες της βούλησης. Οι πρώτες αντιμετωπίζονται εύκολα. Τα κενά ενημέρωσης και γνώσης στους καιρούς μας συμπληρώνονται πολύ γρήγορα. Οι δεύτερες είναι πιο ζόρικες, γιατί αυτές αφορούν αιώνιους ιστορικούς εθισμούς και σύνθετα ζητήματα όπως ο συνολικός προσανατολισμός μιας χώρας στον κόσμο.

Είναι καιρός να ταπεινωθούμε, αρχίζοντας από γενναία αυτοκριτική. Να πάψουμε να ευλογούμε αυτοκαταστροφικά τη “μοναδικότητά” μας, να φωτίσουμε καλύτερα και να εξορκίσουμε τις υποχθόνιες κοινωνικές μας καταβολές και να σκεφθούμε ψύχραιμα και στρατηγικά το ελληνικό μέλλον, ως εγχείρημα όμως ενεργού και όχι παθητικής συμμετοχής στις ζυμώσεις του σημερινού κόσμου.

Μένει λοιπόν να γίνουν τα δυσκολότερα, προκειμένου να επιτευχθεί ο συγχρονισμός νοοτροπιών και επιδόσεων. Έως τώρα επέβαλλε τον ρυθμό της και μας έσερνε μονίμως η πίεση της ανάγκης. Πάντα ασχολούμαστε με τα “επείγοντα”, αφήνοντας τα σημαντικά για αργότερα. Αντί για το αντίθετο.

Καιρός είναι πλέον η προσπάθεια να μεταφερθεί από το επίπεδο αντιμετώπισης των απειλών και των αναγκών της στιγμής, στο επίπεδο του προγραμματισμού, των ευκαιριών και των στρατηγικών στόχων.

Και αυτό δεν μπορεί να γίνει “εκ των ενόντων”, για να αναφερθώ σε μια ακόμα έκφραση  που αμφιβάλλω αν κι αυτή (όπως το φιλότιμο και η λεβεντιά) υπάρχει σε άλλη γλώσσα του κόσμου. Τουλάχιστον με το θετικότατο περιεχόμενο  που έχει πάρει σε μας, μέσα και από τον αρχαιοπρεπή της γλωσσικό μανδύα. Μια έκφραση που αναγορεύει τις πρόχειρες, κάτω από πίεση αποφάσεις και πράξεις  αυτοσχεδιασμού, τυχαίες, πολλές φορές της τελευταίας στιγμής, τα γιουρούσια με λίγα λόγια, σε εθνικό άθλημα αποτελεσματικότητας κάτω από πίεση – αποτέλεσμα, όπως θέλουμε να το εμφανίζουμε, της ευλυγισίας του πνεύματος και του ελληνικού  δαιμονίου: κάτι δηλαδή σαν εθνική μαγκιά.

Τελειώνω επιστρατεύοντας ένα δίδυμο λέξεων στη διάθεση του Καλού, διοικούντων και διοικουμένων, του οποίου τόσο ανάγκη έχει η χώρα. Τις λέξεις: Ελπίδα και Αρετή. Μας το θύμισε ο πρόεδρος Ομπάμα, όταν στην εναρκτήρια προεδρική ομιλία του έκανε χρήση της φράσης, που αποδίδεται στον Τόμας Πέιν, “για έναν χειμώνα τόσο βαρύ, όπου θα μπορούσαν να επιζήσουν μονάχα η Ελπίδα και η Αρετή”.

*Ακριβέστερη, κατά λέξη, απόδοση της παροιμίας: “Του γκιαούρη η γνώση ύστερα έρχεται”

*Τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου  χρηματοπιστωτικού τομέα email:gcostoulas@gmail.com