Ζητείται ορθογραφία στο πανεπιστήμιο

«Η βασική δουλειά γίνεται στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Το ζητούμενο είναι πώς η εκπαίδευση επιτρέπει στα παιδιά να αναπτύξουν το αισθητήριο της ορθογραφίας στη σύγχρονη εποχή. Το πανεπιστήμιο δεν μπορεί να υποκαταστήσει τις δύο πρώτες βαθμίδες», δηλώνει στην «Κ» ο καθηγητής της Φιλοσοφικής Αθηνών Βαγγέλης Καραμανωλάκης, σημειώνοντας ότι «προφανώς τα παιδιά επηρεάζονται από τη χρήση του Διαδικτύου, ενώ δημιουργούν και νέες λέξεις. Θα με ενδιέφερε μια παιδεία που θα εστίαζε στο νόημα».

«Εχουμε ενσωματώσει νέες λέξεις από τους υπολογιστές, όπως συνέβη παλαιότερα π.χ. από την τουρκική κουζίνα», λέει ο κ. Γούναρης. Οπως τονίζει ο ίδιος: «Πρέπει να αποφασίσουμε εάν θεωρούμε ότι η ορθογραφία είναι σημαντική για την εγκύκλιο παιδεία. Εχω την εντύπωση ότι το ζήτημα της πλημμελούς αξιολόγησης των μαθητών και της γενικότερης χαλαρότητας που ακολουθεί το σχολείο, έχει αφήσει αποτύπωμα. Είναι υποκριτικό να ζητάμε τη διδασκαλία των αρχαίων στο γυμνάσιο και να κάνουν χοντρά ορθογραφικά λάθη οι μαθητές από το δημοτικό σχολείο. Η ανορθογραφία είναι το πιο εμφανές πρόβλημα, αλλά αυτό συνοδεύεται από κακή σχέση με τη γλώσσα. Και αυτό αφορά και την κατανόηση των κειμένων. Σε λίγο δεν θα μπορούμε να διαβάσουμε ένα κείμενο του ’50!».

Οταν το ΑΕΙ έρχεται αντιμέτωπο με τα κενά του γυμνασίου

Πότε πρέπει να χρησιμοποιηθεί το «πολύ» και πότε το «πολλή»; Πώς χρησιμοποιούμε τα σημεία στίξης, πώς χρησιμοποιούμε τα τριτόκλιτα επίθετα, πώς χρησιμοποιείται το επίσημα «αρκετά», πότε το ρήμα βάλλω θέλει ένα και πότε δύο λ; Είναι ορισμένα από τα πιο συνηθισμένα λάθη που παρατηρούνται σε γραπτά φοιτητών, ακόμη και φιλολογικών τμημάτων. Ενδεικτικά, η Αγγέλα Καστρινάκη έχει συντάξει λίστα προς τους φοιτητές της «με μερικά από τα τυπικά λάθη που από δω και πέρα πρέπει να αποφεύγονται», όπως λέει. Μάλιστα, με τα χρόνια ο δεκάλογος, δυστυχώς, εμπλουτίζεται! Μερικές από τις επισημάνσεις της κ. Καστρινάκη προς τους φοιτητές της:

Πολύ ή πολλή
Οταν γράφετε «πολύ», τότε είναι επίρρημα. Για παράδειγμα, «πολύ καλή εντύπωση». Oταν γράφετε «πολλή», τότε είναι επίθετο: «πολλή ζάχαρη / αυτοπεποίθηση / ησυχία».

Oτι ή ό,τι
Να θυμάστε ότι το ό,τι ισοδυναμεί με το οτιδήποτε, ενώ το ότι είναι σύνδεσμος (πως). Δύο παραδείγματα: «μου είπαν ότι με αγαπάς /αγόρασε ό,τι θέλεις».

Προβάλλω ή προβάλω
Προβάλλω, πρόβαλ[λ]α, να προβάλ[λ]ω: ο τύπος που φαίνεται να μας δυσκολεύει είναι κυρίως ο τρίτος, γιατί δεν είναι εύκολο πολλές φορές να ξεχωρίσουμε αν πρόκειται για υποτακτική ενεστώτα ή αορίστου. Για να καταλάβετε τον σωστό χρόνο και να χρησιμοποιήσετε σωστή ορθογραφία, προτείνω να βάζετε στη θέση του ρήματος ένα άλλο ρήμα. Για παράδειγμα: επιθυμώ να προβάλλω τον εαυτό μου = επιθυμώ να τον αναδεικνύω διαρκώς. Επιθυμώ να προβάλω τον εαυτό μου = επιθυμώ να τον αναδείξω.

Γραφόταν ή γράφονταν
Πότε χρησιμοποιείται σε ένα ρήμα η κατάληξη -όταν και πότε -όνταν; Για να το βρίσκετε πιο εύκολα θυμηθείτε τα εξής: «ο ποταμός χυνόταν (ενικός) / τα νερά χύνονταν (πληθυντικός)».

Μεσ’ ή μες
Μεσ’ ή μες: το επίρρημα μέσα γράφεται χωρίς απόστροφο με τελικό -ς όταν ακολουθείται από λέξη που αρχίζει από σύμφωνο. Για παράδειγμα λέμε «μες στα μάτια». Oταν όμως ακολουθείται από λέξη που αρχίζει από φωνήεν, τότε το μέσ’ γράφεται με απόστροφο.

Η παγίδα των συννέφων
Προσέξτε τον τονισμό στη γενική πτώση. Για παράδειγμα, το σωστό είναι «συννέφων» ή «σύννεφων»; Στην πρώτη περίπτωση ακολουθούμε την κλίση της αρχαίας ελληνικής γραμματικής, πιο λόγιο, ενώ ο τονισμός στην προπαραλήγουσα είναι πιο λαϊκό (της δημοτικής γλώσσας). Aλλο παράδειγμα: η πεταλούδα των πεταλουδών: ακολουθούμε τους κανόνες τονισμού της 1ης κλίσης, όπου ο τόνος κατεβαίνει στη λήγουσα. Τρίτο παράδειγμα η φράση, «του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου»: το επίθετο δεν κατεβάζει τον τόνο, ενώ το ουσιαστικό τον κατεβάζει.

Η πτώση του ευγενούς
Προσέξτε τα τριγενή και δικατάληκτα οξύτονα σε -ής, -ές. Τα επίθετα αυτά έχουν τους ίδιους τύπους για το αρσενικό και το θηλυκό. Για παράδειγμα, «ο ευγενής*, του ευγενούς, τον ευγενή». Και «η ευγενής [όχι η ευγενή], της ευγενούς [όχι της ευγενή], την ευγενή».

* Tο ευγενής αλλά και το συγγενής, όταν χρησιμοποιούνται ως ουσιαστικά στο αρσενικό γένος, σχηματίζουν τη γενική: του συγγενή, του ευγενή.
Παράδοση στα λάθη

Από την πλευρά της, η καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών Ελένη Καραμαλέγκου έχει καθιερώσει στην αρχή κάθε εξαμήνου να αναφέρει στους φοιτητές της τα λάθη που κάνουν συνήθως οι παλαιότεροι. Μιλώντας στην «Κ» για το θέμα, επισημαίνει τα πιο συχνά λάθη των φοιτητών:

– Κάνουν λανθασμένη γραφή ρηματικού τύπου στον πληθυντικό ([εσείς] παρουσιάζεται αντί [εσείς] παρουσιάζετε).
– Εκείνα τα γένη και οι καταλήξεις τους μεγάλος πονοκέφαλος: «ο ψήφος» αντί για το σωστό «η ψήφος». Από την άλλη, «το ύπαιθρο» και «η ύπαιθρος» γιατί να έχουν διαφορετική σημασία και να μας ταλαιπωρούν;
– Οσο για το λανθασμένο «άμεσα» αντί για το «αμέσως», έχει πια καθιερωθεί και δεν τολμούμε να το θεωρήσουμε λάθος.

Οι δύο καθηγήτριες συμφωνούν με έμφαση στη λανθασμένη χρήση σημείων στίξης ή και την παντελή έλλειψη σημείων στίξης που παρατηρούν στα γραπτά των φοιτητών τους. Η κ. Καστρινάκη θυμίζει στους φοιτητές της τα χρόνια του δημοτικού και του γυμνασίου: «Μην παραλείπετε τη στίξη! Χωρίζουμε τις κύριες προτάσεις με κόμμα, αν δεν συνδέονται με το και ή το ή. Χωρίζουμε τις κύριες προτάσεις από τις δευτερεύουσες (εκτός εάν είναι ειδικές). Χωρίζουμε συνήθως την πρόταση από τη μετοχή σε -οντας: έκανε ποδήλατο, θαυμάζοντας τη φύση. Χωρίζουμε την προσφώνηση από το υπόλοιπο κείμενο: σου εξήγησα, μαμά, πως δεν πεινάω».

Πώς περιγράφει η κ. Καραμαλέγκου τη συμπεριφορά πολλών φοιτητών απέναντι στα σημεία στίξης; «Τελεία και κόμμα και άνω τελεία, τι μπέρδεμα και πόσο περιττά έως άχρηστα, τα καταργούμε και ησυχάζουμε!».