Ανεμόμυλοι στα Κύθηρα. Λειβάδι

 

Η δύναμη του ανέμου, που ήταν γνωστή από την αρχαιότητα, χρησιμοποιήθηκε και στο νησί μας για το άλεσμα του σιταριού. Πότε ακριβώς ξεκίνησαν την κατασκευή ανεμομύλων στο νησί δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένο.

Σύμφωνα με όσα γράφει ο Ι.Π.Κασιμάτης στο βιβλίο του «Από την παλαιά και σύγχρονη Κυθηραϊκή ζωή», ο πρώτος ανεμόμυλος στο νησί κατασκευάστηκε στις αρχές του 18^ου αι., πιθανότατα στα 1805, στα Φριλιγκιάνικα και ανήκε στο Βρετό Αντ. Φριλίγκο.

Υπάρχουν όμως συμβόλαια (βλ. άρθρο Ελ. Χάρου-Κορωναίου – Ανεμόμυλοι στα Κύθηρα. Αρχειακές μαρτυρίες) που αναφέρουν ότι το 1802 υπήρχε ανεμόμυλος στην Παλιόχωρα! Παλαιότερα οι άνθρωποι άλεθαν το σιτάρι και κυρίως το σμιγάδι, που ήταν η κύρια παραγωγή του νησιού, στους νερόμυλους (Όχελες και Μυλοπόταμο). Στο Μυλοπόταμο τους νερόμυλους της ρεματιάς, που ήταν πάνω από 20, τους κατείχαν κατά κύριο λόγο αρχοντικές οικογένειες της Χώρας, οι οποίες έδιναν μικρό ποσοστό συνιδιοκτησίας σε Μυλοποταμίτες, κυρίως για να τους έχουν στη δουλειά, καθώς για τους άρχοντες ήταν υποτιμητική η χειρωνακτική εργασία. Έχουν διασωθεί πολλά συμβόλαια μεταξύ αρχοντικών οικογενειών και ντόπιων σχετικά με τους όρους συνεργασίας, αλλά αυτό είναι ένα θέμα των ιστορικών.

Όταν ήρθαν οι Άγγλοι φαίνεται να έγινε η στροφή στη δύναμη του ανέμου, αλλά δεν έχει γίνει μελέτη πώς ξεκίνησε αυτή η «επανάσταση» στην τοπική ….βιομηχανία. Γεγονός είναι ότι άρχισαν να γίνονται παντού ανεμόμυλοι, προφανώς με εισαγωγή τεχνολογίας και υλικών από άλλα μέρη. Όσον αφορά τους ανεμόμυλους που βλέπουμε σήμερα θα κάνουμε μία μικρή αναφορά σε κάθε χωριό παραθέτοντας τα λιγοστά στοιχεία, τα οποία γνωρίζουμε. Ούτως ή άλλως δεν πρόκειται για μελέτη, αλλά για μία παράθεση λίγων στοιχείων για να διασωθούν.

Το Λειβάδι είναι ένα ομαλό και εύφορο λεκανοπέδιο, το οποίο έχει γύρω αρκετά υψώματα κατάλληλα για την ανέγερση ανεμομύλων. Μάλιστα δύο κορυφογραμμές ήταν οι πλέον κατάλληλες ως φαίνεται και για το λόγο αυτό εκεί έγιναν από τρείς ανεμόμυλοι σε κάθε λοφοσειρά. Ένας άλλος λόγος σίγουρα θα ήταν ότι αυτές οι εγκαταστάσεις έγιναν δίπλα από ένα από τα πλέον εύφορα μέρη του νησιού που ήταν ο κάμπος στο Λειβάδι. (Μάλιστα και η ονομασία Λειβάδι σε αυτό το χαρακτηριστικό ανάγεται. Οι Ενετοί ονόμαζαν την περιοχή Prado, δηλαδή Λειβάδι, ονομασία, η οποία ήταν πιθανόν ακόμα παλαιότερη, δηλαδή από τα Βυζαντινά χρόνια)

Η μία κορυφογραμμή ξεκινά από το λεγόμενο Άνω Λειβάδι και ο πρώτος μύλος, ερειπωμένος εντελώς σήμερα, έγινε στην οικισμό Μανουδιάνικα κατοικούμενο από Τριάρχες-Μανιούς εξ ου και η ονομασία. Σύμφωνα με την Ελ. Χάρου: «Το 1833 μαρτυρείται ανεμόμυλος λεγόμενος Ζήζη στο Λειβάδι, στα Σαμιάδικα, που είναι 16 μερτικά. Τα 5 τα κατέχει η χήρα του δόκτορος Ευσταθίου Χοϊδά από την Ύδρα και τα πωλεί 9 λίρες και 15 σελίνια στους αδελφούς Ιωάννη και Νικόλαο Φατσέα ποτέ Θεοδώρου». Αργότερα ο μύλος περιήλθε σε κλάδο της οικογενείας Τζάννε-Πάτερου και αργότερα σε τρίτους.

Λίγο παραπάνω, στον παλαιό οικισμό Καψοχειλάδες, σημερινά Κατελουζιάνικα, χτίστηκαν δύο ανεμόμυλοι. Ο ανατολικός ανήκε στην οικογένεια Κασιμάτη-Γρίνη, που τον είχε κληρονομήσει από άλλη οικογένεια. Σύμφωνα με την Ελ. Χάρου  η διαδοχή στο μύλο αυτόν έχει ως εξής:

«Το 1826 μαρτυρείται ανεμόμυλος στις Καψοχειλάδες, ιδιοκτησίας Ιωάννη Κασιμάτη του Ιουλίου. Κατόπιν περιήλθε στους Μπελέση Γεώργιο του Παναγιώτου και Νικόλαο Σάμιο του Ιωάννη. Αργότερα τον αγόρασε όλον ο Σάμιος «…πύργον, γης και ατράτσα…»

Ο μύλος αυτός σώζεται, έχει επισκευασθεί και αποτελεί τουριστικό κατάλυμα! Ακριβώς απέναντι (Δυτικά) βρισκόταν ο ανεμόμυλος της οικογενείας Καλλίγερου-Καγαρέλα (του πάππου του συγγραφέα αυτών των γραμμών) από το Στραπόδι. Δεν είναι γνωστό αν πριν είχε άλλο ιδιοκτήτη, όπως είναι πιθανόν. Ο μύλος αυτός κατεδαφίστηκε γύρω στα 1942 για να χρησιμοποιηθούν τα υλικά του για ανέγερση παρακείμενης οικίας. Αναφέρεται ότι, είτε αυτού του μύλου, είτε του μύλου του Γρίνη (πιθανότερο αυτού του τελευταίου) κατεστράφη η τσίγκινη οροφή (κουβούκλιο) σε μία μεγάλη θύελλα και τότε έγινε το εξής περιστατικό. Ο θόρυβος που γινόταν από τις λαμαρίνες τρόμαξε το γιατρό Τηλέκλειτο Ραπτάκη, που επέστρεφε από τη Χώρα (πέθανε στο μεσοπόλεμο) ο οποίος έβγαλε το περίστροφο που είχε πάντα μαζί του και πυροβολούσε στον αέρα για να τρομάξει με τη σειρά του τους …κακούς, που φοβόταν ότι έκαναν το θόρυβο που άκουγε από τις …λαμαρίνες.

Στη δεύτερη κορυφογραμμή, αυτή που ξεκινά απέναντι από το Συνεταιρικό ελαιοτριβείο και καταλήγει στον παλαιότατο οικισμό Βλαστιάνικα, υπήρχαν οι άλλοι τρεις ανεμόμυλοι του Λειβαδίου. Ο πρώτος στη σειρά ανήκε στην οικογένεια Μεγαλοκονόμου –Διακάκη και ονομαζόταν Διακακιάνικος.

Ο δεύτερος και ο τρίτος (αυτός είναι στη θέση Ραχίδι) ανήκαν σε διαφορετικούς κλάδους της οικογένειας Γιαννιώτη. Ο πρώτος στον κλάδο του Ρούσσου και ήταν αυτός που μας έδωσε την αφορμή αυτού του σημειώματος, καθώς είχε απαθανατισθεί σε μία καρτ ποστάλ του οίκου Ελευθερουδάκη των αρχών του 20ού αι.  Στην κάρτα διακρίνεται σαν να είναι σε λειτουργία, όπως είναι πολύ πιθανόν. Μάλιστα στο διαδίκτυο βρέθηκαν δύο κάρτες με διαφορετικούς αποστολείς. Η μία αναφέρει χρονολογία αποστολής 2 Μαΐου 07 (=1907) και πιθανό αποστολέα με το όνομα Βλαντής (Vlantis,) στη δεύτερη η χρονολογία δεν διακρίνεται καθαρά. Έχει ενδιαφέρον ο άνθρωπος επάνω και το γαϊδουράκι στην είσοδο. Την τσίγκινη οροφή αυτού του μύλου πήρε ο αέρας γύρω στη δεκαετία του 1960 και κάποια κομμάτια βρίσκονται παρακάτω και καλύπτουν ένα πηγάδι (του Κατερίνη) από το οποίο υδρευόταν το Λειβάδι παλαιότερα και όπου φωτογραφήθηκαν από τον Α. Λουράντο.

Το σπίτι που φαίνεται στο βάθος υπάρχει ακόμη και ανήκε σε έναν Ι. Λευθέρη και τη σύζυγό του Ελπίδα (το γ. Λουράντου). Τώρα, απέναντι, βρίσκεται το συγκρότημα ενοικιαζομένων Τζιβαέρι. Ο τρίτος ανεμόμυλος ανήκε και αυτός σε οικογένεια Γιαννιώτη με παρωνύμιο Μπογιατζής. Και οι δύο βρίσκονται σε απογόνους των παλαιών οικογενειών.

(Θα επιχειρήσουμε να αναφερθούμε και σε άλλους ανεμόμυλους άλλων χωριών, εφ’  όσον βρεθούν αξιόλογα στοιχεία. Όποιοι έχουν κάποιες πληροφορίες ή φωτογραφίες ας επικοινωνήσουν μαζί μας)