Η ανατίναξη των γραφείων της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ στην οδό Γλάδστωνος

«Ο δρόμος έχει τη δική του ιστορία» και αυτό φαίνεται να ισχύει και στην περίπτωση της οδού Γλάδστωνος, του μικρού πεζόδρομου που είναι «κρυμμένος» κάπου ανάμεσα στην Κάνιγγος και την Ομόνοια.

Η αιματηρή υπόθεση του Ζακ Κωστόπουλου που έχασε τη ζωή του εκεί με τραγικό τρόπο, έφερε ξανά στο προσκήνιο, τον δρόμο που πριν μερικές δεκαετίες -εν μέσω της ναζιστικής κατοχής- έγινε συνώνυμο του ηρωισμού και της αντίστασης ενάντια στον κατακτητή.

Τότε που μια χούφτα άνθρωποι προκάλεσαν αίσθηση σε ολόκληρη την Ευρώπη με την αποφασιστικότητα και το θάρρος τους. Τότε που ο ηρωισμός αμφισβήτησε έμπρακτα την κυριαρχία των ναζιστικών ορδών και των ντόπιων συνεργατών τους. Τότε που τα μέλη μιας μικρής αντιστασιακής οργάνωσης αποφάσισαν να υπερασπιστούν τη λέξη «πατριωτισμός» από αυτούς που με τις πράξεις τους την κακοποιούσαν και την εξευτέλιζαν.

Η φιλοναζιστική και προδοτική «Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτικη Οργάνωση»

Στην κατεχόμενη από τους ναζί Ευρώπη πολλές ήταν οι δοσιλογικές οργανώσεις που δρούσαν σε διάφορες χώρες, λειτουργώντας σαν τοπικά παραρτήματα. Η Ελλάδα, δυστυχώς, δεν αποτέλεσε εξαίρεση.

Μια από αυτές τις οργανώσεις που έδρασε στη χώρα ήταν η ΕΣΠΟ. Η «Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση», ιδρύθηκε το καλοκαίρι του 1941 και είχε ως βασικό στόχο της τη στρατολόγηση Ελλήνων προκειμένου να δημιουργηθεί  η «ελληνική λεγεώνα» που θα αποτελούσε τμήμα του πολυεθνικού τομέα των Waffen- SS και -κατά κύριο λόγο- θα ρίχνονταν στη μάχη εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης  και του Κόκκινου Στρατού.

Τα γραφεία της ΕΣΠΟ βρισκόντουσαν στη γωνία της Γλάδστωνος με την Πατησίων. Από τον πρώτο όροφο του κτιρίου που στεγάζονταν τα γραφεία δέσποζαν η γερμανική, η ελληνική, η ιταλική και η ιαπωνική σημαία! Το έμβλημα της οργάνωσης ήταν η ελληνική σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό.

Πρώτος της αρχηγός ήταν ο γιατρός Γεώργιος Βλαβιανός, σύντομα, όμως, μετά από εσωτερικές έριδες, αρχηγός έγινε ο επίσης γιατρός Σπύρος Στεροδήμας, εκφραστής της γερμανόφιλης πτέρυγας της οργάνωσης. Τα μέλη της βοηθούσαν τους ναζί σε διάφορες αποστολές τους στην πρωτεύουσα. Επιπλέον, κατέδιδαν στους Γερμανούς μέλη αντιστασιακών οργανώσεων. Η ΕΣΠΟ προσπάθησε να έχει «λόγο» και την επόμενη ημέρα, έχοντας ενεργή συμμετοχή στα Δεκεμβριανά. Τότε, όμως, αντάρτες του ΕΛΑΣ συνέλαβαν και εκτέλεσαν δυο από τα μέλη της ομάδας, ενώ μετά την απελευθέρωση αρκετά ακόμα καταδικάστηκαν για τη φιλοναζιστική δράση τους την περίοδο της κατοχής, ωστόσο, αφέθηκαν ελεύθερα από το εμφυλιακό κράτος.

Η «Πανελλήνιος Ένωσης Αγωνιζόμενων Νέων»

Ο έτερος πόλος της ιστορίας που διαδραματίστηκε στον μικρό πεζόδρομο της Γλάδστωνος ήταν η  «Πανελλήνιος Ένωσης Αγωνιζόμενων Νέων». Η ΠΕΑΝ ήταν μια μικρή αντιστασιακή οργάνωση τα μέλη της  οποία κινούνταν ιδεολογικά κάπου ανάμεσα στο φιλελευθερισμό και τη σοσιαλδημοκρατία. Οι περισσότεροι, δε, από τους συμμετέχοντες σε αυτή ήταν φίλα προσκείμενοι στον Παναγιώτη Κανελλόπουλο με τον οποίο βρισκόντουσαν σε άμεση επαφή.

Η ΠΕΑΝ θεωρείται από τους ιστορικούς ως ο απόγονος της «Στρατιάς Σκλαβωμένων Νέων» και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στη νεολαία των αστικών συνοικιών της Αθήνας. Ήταν μια ολιγομελής ομάδα που, ωστόσο, έμεινε στην ιστορία για τις ριψοκίνδυνες δράσεις ενάντια στον κατακτητή.

Αρχηγός της οργάνωσης ήταν ο αξιωματικός της Αεροπορίας, Κώστας Περρίκος ο οποίος είχε αποταχθεί στις 27 Απριλίου του 1935 επειδή με σειρά άρθρων του στην εφημερίδα Εστία είχε ασκήσει κριτική στην πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Θεωρούσε ως μη αξιόμαχη την Πολεμική Αεροπορία και ζητούσε την αναδιοργάνωσή της.

Ο Περρίκος ήταν πολέμιος του Μεταξικού καθεστώτος, ωστόσο, με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου με αίτησή του στο υπουργείο Αεροπορίας ζήτησε την ανάκληση της απόταξής του και της επιστροφής τους στην ενεργό δράση προκειμένου να πολεμήσει. Η αίτηση έγινε δεκτή και μερικές ημέρες αργότερα έφυγε για το μέτωπο.

Δραστήριος και ακούραστος μαχητής ο Περρίκος εκτός από αρχηγός της ΠΕΑΝ ήταν και η ψυχή της καθώς δεν δίστασε -ενώ θα μπορούσε να είχε δώσει τον ρόλο αυτό σε κάποιον άλλο- να αναλάβει τον επιχειρησιακό βραχίονα της οργάνωσης, το θρυλικό «Ουλαμό Καταστροφών».

Μια από τις σημαντικότερες αντιστασιακές δράσεις στην Ευρώπη

Ήταν σχεδόν αναπόφευκτο να «συναντηθούν» οι δρόμοι της ΕΣΠΟ και της ΠΕΑΝ. Τα μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης είχαν ούτως ή άλλως στο στόχαστρό τους τις δοσιλογικές ομάδες, ωστόσο, το μεγάλο στοίχημα ήταν η ΕΣΠΟ.

Όλοι στην οργάνωση του Περρίκου ήξεραν πως αυτό το χτύπημα θα έπρεπε να διαφέρει (ως προς την ένταση) σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα που είχαν κάνει μέχρι τότε και έτσι ο σχεδιασμός ήταν ιδιαίτερα προσεκτικός και μεθοδικός, ώστε, να επιφέρει το μεγαλύτερο δυνατό πλήγμα στη δοσιλογική οργάνωση.

Στην εκτέλεση της επιχείρησης έλαβαν μέρος μόλις τέσσερα μέλη της ΠΕΑΝ. Μπροστάρης ο Περρικός και δίπλα του ο  τεχνικός τηλεπικοινωνιών Αντώνης Μυτιληναίος, ο φοιτητής Νομικής Σπύρος Γαλάτης και η δασκάλα Ιουλία Μπίμπα.

Η ισχυρότατη βόμβα που θα τοποθετούνταν στα γραφεία της ΕΣΠΟ  συναρμολογήθηκε στο σπίτι της Μπίμπα και μεταφέρθηκε από την ίδια και τον Μυτιληναίο μέσα σε μια σακούλα με χόρτα στην οδό Γλάδστωνος!

Εκεί ο Μυτιληναίος και ο Γαλάτης κατάφεραν και τρύπωσαν μέσα στο κτίριο από μια αφύλαχτη πόρτα και έβαλαν τη βόμβα σ’ ένα άδειο γραφείο στον ημιώροφο. Ο Γαλάτης άναψε το φιτίλι και αμέσως μαζί με τον Μυτιληναίο απομακρύνθηκαν. Ο Περρίκος και η Μπίμπα παρακολουθούσαν την επιχείρηση από κοντινό ζαχαροπλαστείο, έτοιμοι για κάθε βοήθεια. Εκεί πήγαν και οι άλλοι δύο. Παράλληλα, περιφερειακό ρόλο στην ενέργεια, είχαν επίσης, οι Τάκης Μιχαηλίδης, Νίκος Λάζαρης, Νίκος Μούρτος και Σπύρος Στανωτάς.

Στις 12:03 το μεσημέρι της 20ης Σεπτεμβρίου του 1942 η βόμβα εξερράγη και σχεδόν ισοπέδωσε το κτίριο, παρασέρνοντας στο θάνατο 29 μέλη της ΕΣΠΟ και 48 Γερμανούς αξιωματικούς!  Ο αρχηγός της προδοτικής οργάνωσης, Σπύρος Στεροδήμος, ανασύρθηκε από τα ερείπια βαριά τραυματισμένος και υπέκυψε μερικές ημέρες αργότερα.

Η προδοσία, οι εκτελέσεις, το λάθος του ΕΑΜ και το τέλος της ΕΣΠΟ

Το πλήγμα που δέχθηκε η ΕΣΠΟ ήταν τόσο ισχυρό που λίγο καιρό αργότερα διαλύθηκε οριστικά. Η Γκεστάμπο, ωστόσο, δεν θα άφηνε έτσι μια επίθεση που πανηγυρίστηκε σε όλη την Ευρώπη και χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα πιο σημαντικά στην κατεχόμενη γηραιά ήπειρο.

Εξαπολύθηκε ένα άνευ προηγούμενου ανθρωποκυνηγητό για τη σύλληψη των δραστών, ωστόσο, αυτό κατέστη δυνατό μόνο μετά από την προδοσία –έναντι 3 λιρών το κεφάλι- του Πολύκαρπου Νταλιάνη, ενός υπαξιωματικού της χωροφυλακής ο οποίος έδωσε τα ονόματα των μελών της ΠΕΑΝ στους ναζί.

Περρίκος, Μπίμπα, Μυτιληναίος και Γαλάτης συλλαμβάνονται στις 11 Νοεμβρίου και περνάνε πολλές φρικτές ημέρες στο κολαστήριο της Γκεστάμπο στον Πειραιά. Ο Μυτιληναίος καταφέρνει να αποδράσει και στη συνέχεια να διαφύγει στη Μέση Ανατολή. Η μοίρα των υπολοίπων, ωστόσο, ήταν προδιαγεγραμμένη. Περνάνε από στρατοδικείο και καταδικάζονται σε θάνατο.

Την ίδια ώρα, σε μια μνημειώδη κακή εκτίμηση των γεγονότων, το ΕΑΜ χαρακτηρίζει την ενέργεια «ατομική τρομοκρατία» που ήταν «πρόωρη και επικίνδυνη για το αντιστασιακό κίνημα» και αποκαλεί τον Περρίκο «πράκτορα της Γκεστάμπο ο οποίος σύντομα θα αφεθεί ελεύθερος»!

Τελικά, η οικογένεια του Γαλάτη αγοράζει με 1.000 λίρες τη ζωή του ανθρώπου της, όχι όμως και την ελευθερία του καθώς στέλνεται σε φυλακές της Γερμανίας. Η Ιουλία Μπίμπα μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και εκεί εκτελέστηκε με πέλεκυ. Στις 4 Φεβρουαρίου 1943 ο Περρίκος εκτελέστηκε στην Καισαριανή.

Μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα ο Περρίκος αποδεικνύει για ακόμα μια φορά τον ηρωισμό του. «Δεν αισθάνομαι τίποτα εναντίον σας. Εσείς κάνατε το καθήκον σας. Ομοίως, έκανα κι εγώ το δικό μου. Είμαι Έλληνας αξιωματικός της Αεροπορίας. Σας ευχαριστώ πολύ» είπε πριν πέσει νεκρός. Λίγο καιρό αργότερα ο προδότης Νταλιάνης, εντοπίζεται από αντιστασιακούς και εκτελείται με συνοπτικές διαδικασίες.